बोधसूत्र

Home \ बोधसूत्र
Oct 02

हास्य रस – सप्तमातृका : नवरस आणि देवी शिल्पे

मागच्या भागात उमा महेश्वर यांच्या आलिंगन मूर्तीमधून आपण शृंगार रसाची अभिव्यक्ती जाणून घेतली, या भागामध्ये देवी शिल्पातील हास्य रसयुक्त अभिव्यक्ती बघूया.  रससिद्धांतामध्ये, हास हा स्थायीभाव असेलला दुसरा रस म्हणजे हास्य रस. यामध्ये वेशभूषा , केशरचना, अलंकार यांच्यामधील विकृती म्हणजे जे असायला हवे त्याच्या विपरीत असेल तर त्यातून हास्य निर्मिती होते. त्यामुळे हास्य रसाचे विभाव हे […]
Oct 01

शृंगार रस – उमामहेश्वर आलिंगन मूर्ती : नवरस आणि देवी शिल्पे

पार्वती म्हणजे प्राकृतिक शक्ती आणि सौंदर्य यांचा सुरेख संगम आणि शिव म्हणजे सत्य. देवीच्या विविध रूपांपैकी पार्वती हे स्वरूप सौंदर्य, माधुर्य आणि अनुराग यांची साक्ष देणारे आहे. त्यामुळेच उमा महेश्वर हे दम्पती प्राचीन भारतीय काव्य, नाट्य, नृत्य, चित्र आणि शिल्प परंपरेचा अत्यंत प्रिय विषय झाले. महाकवी कालिदासरचित कुमारसंभव हे काव्य पार्वती-परमेश्वर यांना समर्पित आहे, ज्यामध्ये […]
Sep 29

नवरस आणि देवी शिल्पे

महाविद्या महामाया महामेधा महास्मृतिः |महामोहा च भवती महादेवी महासुरी || देवी स्वरूपा म्हणजे तिच्यातील विविध तत्त्वांचे साक्षात दर्शन आपल्याला घडते. कधी ती निसर्ग रूपात अवतरणारी प्रकृतीरूपा असते तर कधी ती असुरांचे निर्दालन करणारी दुर्गा असते. महाविद्या, महामाया, महामेधा, महास्मृति, महामोहा अश्या विविध रूपांमध्ये तिची कल्पना केली आहे. भारतीय शिल्पकलेमध्ये देवीच्या सौम्य, रौद्र, उग्र, भयानक अश्या […]
Mar 08

कऱ्हाडकन्या – अभिनव सरस्वती चन्द्रलेखा

कृष्णा आणि कोयना या दोन नद्यांच्या प्रीतिसंगमावर वसलेले गावं म्हणजे कऱ्हाड. सध्या कऱ्हाड किंवा कराड या नावाने परिचित हे गावं, प्राचीन करहाट किंवा करहाटक या नावाने ओळखले जात होते. ही कऱ्हाडकन्या अभिनव सरस्वती चन्द्रलेखा, शिलाहार राजवंशातील राजकन्या म्हणजे साक्षात कला, ज्ञान आणि सौंदर्य यांचा त्रिवेणी संगम होती. मध्ययुगीन काळात महाराष्ट्रात शिलाहार राजवंशाची एक शाखा ही […]
Mar 04

श्री क्षेत्र औंढा नागनाथ

श्री क्षेत्र औंढा नागनाथ (GPS 19°32’13.5″N, 77°02’29″E) म्हणजे महाराष्ट्रातील एक महत्त्वाचे शैव क्षेत्र.  गोदावरी नदीच्या खोऱ्यात वसलेल्या मराठवाड्यातील हिंगोली जिल्हात, श्री क्षेत्र औंढा येथे भव्य आणि मंत्रमुग्ध करणारे शिल्पसमृद्ध नागनाथ शिवालय आपल्याला बघायला मिळते. समुद्रसपाटीपासून साधारण 464 मीटर उंचीवर नागनाथाचे हे मंदिर आहे. औंढा हे गावं मराठवाड्यातील परभणीच्या नैऋत्येस 36 कि.मी. अंतरावर कळमनुरी या तालुक्यात […]
Jan 14

तिळाचा इतिहास : उगम, वापर आणि धार्मिक महत्त्व

पौष महिना सुरु झाला की लगबग सुरु होते ती मकर संक्रांतीची. तिळगुळ घ्या आणि गोड गोड बोला म्हणत नात्यांमध्ये माधुर्य वाढवणारा हा सण महाराष्ट्रात साजरा केला जातो. आत्ता जरी मकर संक्रांतीचे स्वरूप हे सणाचे असले, तरी हे भारतीय धार्मिक व्रतांपैकी एक व्रत होते. सध्या आपण भोगी, संक्रांत आणि किंक्रांत असा तीन दिवस हा सण साजरा […]
Jul 13

कालिदास दिन – आषाढस्य प्रथमदिवसे

आषाढस्य प्रथमदिवसे मेघमाश्लिष्टसानु वप्रक्रीडापरिणतगजप्रेक्षणीयं ददर्श। आज आषाढाचा पहिला दिवस. काळ्या मेघांनी आसमंत भरून जाणार आणि विद्युल्लतेसह अमृतधारा बरसवणार. रामगिरीच्या उत्तुंग पर्वतावर उतरलेला काळा ढग, म्हणजे जणू मदमस्त हत्ती त्याच्या शक्तीनिशी ढूश्या मारतो आहे. हे दृश्य डोळ्यात साठवत विरहव्याकुळ यक्षाला त्याच्या पत्नीची आठवण येते. सृजनाचा सोहळ्याचा प्रत्यक्ष साक्षी असलेला यक्ष त्याची व्याकुळ अवस्था मेघाला कथन करतो […]
Jul 03

मुंबईचा वारसा – व्हिक्टोरिया गॉथिक आणि आर्ट डेको

बहरीनमधील मनामा येथे 30 जून 2018 रोजी संपन्न झालेल्या 42 व्या सत्रात, मुंबईचा सांस्कृतिक वारसा म्हणून मुंबईच्या व्हिक्टोरिया गॉथिक आणि आर्ट डेको इमारतींना युनेस्कोच्या जागतिक वारसा यादीमध्ये समाविष्ट करण्यात आले आहे. जवळजवळ 94 इमारती आणि 1500 पृष्ठसंख्या असलेले तीन भागांमधील दस्ताऐवज या सत्रात सादर केले गेले. या इमारतींच्या स्थापत्य शैलींंची जागतिक पातळीवर दखल घेतली गेली […]
May 16

डॉ. मधुकर केशव ढवळीकर – स्मृतिकोश

भांडारकर प्राच्यविद्या संशोधन मंदिर मध्ये 29 ऑगस्ट ते 4 सप्टेंबर 2017 दरम्यान गणेश – आशियाचे दैवत या डॉ. मधुकर केशव ढवळीकर सरांच्या पुस्तकावर आधारित चित्रप्रदर्शन सादर करण्यात आले होते. या प्रदर्शनासाठी मला स्वयंसेवी सहाय्यक म्हणून काम करण्याची संधी मिळाली. अर्थात ही संधी मिळाली पेक्षा ही संधी मी घेतली म्हणणे अधिक उचित ठरेल. ढवळीकर सरांना प्रत्यक्ष […]
May 05

वारसा दत्तक योजना – स्मारक मित्र की वैरी

13 एप्रिल 2018 रोजी जाहीर झालेल्या लाल किल्ला दत्तक योजनेवर बऱ्याच लोकांच्या प्रतिक्रिया सोशल मिडियामध्ये वाचायला मिळाल्या. त्यामध्ये बऱ्यापैकी अनेक लोकांचा नावडतीचा सूर होता. त्यात अनेक प्रतिक्रिया वारसा दत्तक योजना म्हणजे काय आहे हे माहित नसताना आलेल्या दिसत होत्या. राष्ट्रीय पर्यटन मंत्रालय आणि भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षण विभागाने एकत्र येऊन वारसा दत्तक योजना (अपनी धरोहर, अपनी पेहचान […]