शिल्पसूत्र Archives - Page 2 of 3 - बोधसूत्र

Oct 03

करुण रस – त्रिपुरा : नवरस आणि देवी शिल्पे

नवरस आणि देवी शिल्पे या लेखमालेत आत्तापर्यंत आपण, उमा महेश्वर आलिंगन मूर्तीमधून शृंगार रस आणि मागच्या लेखातून सप्तमातृका पटातील हास्य रसाची अभिव्यक्ती जाणून घेतली, या भागामध्ये देवी शिल्प आणि करुण रस याची माहिती घेऊया. करुण रसाचा स्थायीभाव शोक आहे. नाट्यशास्त्रामध्ये या रसाची व्याख्या करताना शाप, क्लेश, पतन, वियोग, हानी, मृत्य अश्या विभावांमुळे करुण रस उत्पत्ती […]

Oct 02

देवीसूत्र बोधसूत्र शिल्पसूत्र

हास्य रस – सप्तमातृका : नवरस आणि देवी शिल्पे

मागच्या भागात उमा महेश्वर यांच्या आलिंगन मूर्तीमधून आपण शृंगार रसाची अभिव्यक्ती जाणून घेतली, या भागामध्ये देवी शिल्पातील हास्य रसयुक्त अभिव्यक्ती बघूया. रससिद्धांतामध्ये, हास हा स्थायीभाव असेलला दुसरा रस म्हणजे हास्य रस. यामध्ये वेशभूषा , केशरचना, अलंकार यांच्यामधील विकृती म्हणजे जे असायला हवे त्याच्या विपरीत असेल तर त्यातून हास्य निर्मिती होते. त्यामुळे हास्य रसाचे विभाव हे […]

Oct 01

देवीसूत्र बोधसूत्र शिल्पसूत्र

शृंगार रस – उमामहेश्वर आलिंगन मूर्ती : नवरस आणि देवी शिल्पे

पार्वती म्हणजे प्राकृतिक शक्ती आणि सौंदर्य यांचा सुरेख संगम आणि शिव म्हणजे सत्य. देवीच्या विविध रूपांपैकी पार्वती हे स्वरूप सौंदर्य, माधुर्य आणि अनुराग यांची साक्ष देणारे आहे. त्यामुळेच उमा महेश्वर हे दम्पती प्राचीन भारतीय काव्य, नाट्य, नृत्य, चित्र आणि शिल्प परंपरेचा अत्यंत प्रिय विषय झाले. महाकवी कालिदासरचित कुमारसंभव हे काव्य पार्वती-परमेश्वर यांना समर्पित आहे, ज्यामध्ये […]

Sep 29

देवीसूत्र बोधसूत्र शिल्पसूत्र

नवरस आणि देवी शिल्पे

महाविद्या महामाया महामेधा महास्मृतिः |महामोहा च भवती महादेवी महासुरी || देवी स्वरूपा म्हणजे तिच्यातील विविध तत्त्वांचे साक्षात दर्शन आपल्याला घडते. कधी ती निसर्ग रूपात अवतरणारी प्रकृतीरूपा असते तर कधी ती असुरांचे निर्दालन करणारी दुर्गा असते. महाविद्या, महामाया, महामेधा, महास्मृति, महामोहा अश्या विविध रूपांमध्ये तिची कल्पना केली आहे. भारतीय शिल्पकलेमध्ये देवीच्या सौम्य, रौद्र, उग्र, भयानक अश्या […]

Oct 20

बोधसूत्र वारसा शिल्पसूत्र

दीदारगंज यक्षी

20 ऑक्टोबर 1917 रोजी, म्हणजे आजपासून बरोबर शंभर वर्षांपूर्वीची ही गोष्ट असेल. बिहारमधील एका पोलीस निरीक्षकाने एका मूर्तीची गुप्तपणे नोंद केली होती. ह्या पोलिस रिपोर्ट प्रमाणे, जुन्या पटना शहरातील दीदारगंज परिसरात, गंगेच्या किनारी एक धोबी, जमिनीत फसलेल्या एका दगडाच्या स्लॅबवर कपडे धुवत असे. एक दिवस काठावर कपडे धुवत असताना, त्याच्या जवळून एक साप पाण्यात त्या […]

Aug 21

काव्यसूत्र बोधसूत्र शिल्पसूत्र शिवसूत्र

शिवाय नमः – एक अनुभव

प्रत्येक अनुभव हा आपल्याला समृद्ध करत असतो. शिवाय नमः हाही त्यापैकी एक अनुभव होता. बोधसूत्रच्या माध्यमातून मी श्रावण महिन्यामध्ये शिवाय नमः हे सदर सुरु केले. दर सोमवारी शिवाच्या वेगवेगळ्या रूपांना शब्दबद्ध करत होते. शिवाय नमः – एक अनुभव या शेवटच्या लेखाने मी या शृंखलेला पूर्णविराम देणार आहे. या प्रवासात नेहमीप्रमाणे थोडी धडपड, पडझड आणि नंतर सुंदर लेख […]

May 10

बोधसूत्र शिल्पसूत्र

कथा बुद्धजन्माची, एका कथनशिल्पाची

भारताच्या वायव्येकडे स्थित, एक प्रांत म्हणजे गांधार. या प्रांतात बहरलेली कला गांधार कला या नावाने ओळखली जाते. ही कला, म्हणजे पूर्वेकडील भारत आणि पश्चिमेकडील ग्रीक, रोम, इराण आणि शक कलांची सांस्कृतिक समन्वितता आहे. भारताच्यादृष्टीने गांधार या प्रांताचे एक विशीष्ट स्थान आहे. प्राचीन काळात डोकावताना गांधार क्षेत्र राजकीय, धार्मिक आणि कलात्मक स्थित्यांतरचे ते एक प्रमुख केंद्र होते […]

May 01

बोधसूत्र शिल्पसूत्र

लयनात दडलेला शिल्पातीत महाराष्ट्र

मंगल देशा ! पवित्र देशा ! महाराष्ट्रदेशा | प्रणाम घ्यावा माझा हा श्रीमहाराष्ट्रदेशा || राकट देशा, कणखर देशा, दगडांच्या देशा | प्रणाम घ्यावा माझा हा श्रीमहाराष्ट्रदेशा || राकट, रांगडा असलेल्या, कणखर असलेल्या या महाराष्ट्र देशाची कल्पक आणि सौंदर्यदर्शक ओळख लपली आहे ती इथल्या लयन (लेणी) स्थापत्यामध्ये; आणि यातूनच साकार झालाय शिल्पातीत महाराष्ट्र. इथल्या ट्रॅप या […]

Feb 24

बोधसूत्र शिल्पसूत्र शिवसूत्र

चंद्रशेखर शिव

आज सर्वत्र महाशिवरात्र मोठ्या प्रमाणात संपन्न होत आहे. शिव भक्तांसाठी महाशिवरात्रीचे महत्त्व अधिकच आहे. माघ वद्य चतुर्दशीची रात्र म्हणजेच महाशिवरात्र, हे आपल्या सर्वांना माहितीच आहे. महाशिवरात्रीशी संबंधित अनेक कथांचा वेगवेगळ्या पुराणांमधून उल्लेख येतोच. त्या कथांच्या माध्यमातून शिवाच्या वेगवेगळ्या रूपांचे दर्शनही आपल्याला होत असते. या सर्व कथांपैकी, आज बोधसूत्रच्या माध्यमातून मी शिवाच्या एका अतिशय मनोरम आणि लोभस […]

Jan 27

बोधसूत्र शिल्पसूत्र

प्राचीन भारतीय चित्रकलेचा प्रवास (भाग 2)

भाग 1 – प्राचीन भारतीय चित्रकलेचा प्रवास भीमबेटकातील चित्रांची अभिव्यक्ती प्राचीन भारतीय चित्रकलेचा प्रवास भाग 1 मध्ये आपण बघितलं की वि.श्री. वाकणकरांना भीमबेटका ह्या शैलाश्रयांचा शोध कसा लागला. त्यांनी आणि इतर अभ्यासकांनी भीमबेटकाचा एक नवा पैलू कसा मांडला. ह्या भागात आपण ह्या शैलाश्रयांमधील चित्रांविषयी माहिती बघणार आहोत. इथली कला आपल्याला तत्कालीन माणसाविषयी नेमकं काय सांगू बघते […]